¿EMBARAZO O MOLA?: EDICIÓN, TRADUCCIÓN Y COMENTARIO DE LA CURATIO 4.36 DE AMATO LUSITANO

Pregnancy or mole?: edition, translation and comment of the case of curatio 4.36 by Amatus Lusitanus

Laura Teso Calderón

UNIVERSIDAD DE VALLADOLID

https://uva-es.academia.edu/LauraTesoCalderón

0000-0002-7391-1994

Resumen

La sexualidad ha sido siempre un tabú y un tema controvertido en el ámbito eclesiástico. Esa es la razón por la que las patologías de carácter sexual padecidas por miembros de la Iglesia fueron interpretadas como otro tipo de enfermedades, en un intento por preservar su dignidad monástica. El objetivo del presente artículo es analizar la curatio 4.36, recogida en la magna obra Curationum medicinalium centuriae septem del médico portugués Amato Lusitano. En ella, se ocupa de un caso de mola en una monja de clausura, patología que entraña una dificultad mayor en un personaje como este, puesto que este tipo de masa carnosa alojada en el útero solo puede formarse tras haber mantenido relaciones sexuales. Mediante el estudio de la figura y obra de Amato y un breve recorrido por los saberes ginecológicos antiguos, medievales y renacentistas más representativos, se ha llevado a cabo la edición crítica y la traducción al español de la curatio 4.36, con un estudio y comentario completo del texto. El resultado de esta labor filológica es la edición y traducción al castellano por vez primera de la curatio 4.36, titulada por el autor como De mola matricis.

Palabras clave: ; ; ;

Abstract

Sexuality has always been a taboo and a controversial subject in the ecclesiastical sphere. That is the reason why pathologies of a sexual nature suffered by members of the Church were interpreted as other types of illnesses, in an attempt to preserve their monastic dignity. The objective of this article is to analyze curatio 4.36, collected in the great work Curationum medicinalium centuriae septem written by the Portuguese physician Amato Lusitano. In it, he deals with a case of mola in a cloistered nun, a pathology that entails a greater difficulty in a character like this, since this type of fleshy mass lodged in the uterus can only be formed after having had sexual relations. Through the study of the figure and work of Amato and a brief review of the most representative ancient, medieval and Renaissance gynecological knowledge, the critical edition and translation into Spanish of curatio 4.36 has been carried out, with a complete study and commentary of the text. The result of this philological work is the first edition and translation into Spanish of curatio4.36, titled by the author as De mola matricis.

Keywords: ; ; ;

Referencias bibliográficas

AGRIMI, J.; CRISCIANI, C. (1994), Les consilia medicaux, Turnhout, Brepols.

AMATO LUSITANUS (1553) In Dioscoridis Anazarbei de materia medica libros quinque enarrationes eruditissimae, Venecia, G. Scoto.

AMATO LUSITANUS (1556) Curationum medicinalium centuriae quatuor, quarum duae priores ab auctore sunt recognitae, duae posteriores nunc primum editae, Basilea, H. Froben.

AMATO LUSITANUS (1556) Amati lusitani … curationum medicinalium centuriae due tertia & quarta hac (quam vides) enchiridij forma nunc primùm editae, Lyon, J. F. Gabiano.

AMATO LUSITANUS (1557) Curationum medicinalium centuriae quatuor, Venecia, V. Valgrisi.

AMATO LUSITANUS (1565) Amati Lusitani … curationum medicinalium centuria duae tertia et quarta., Lyon, G. Rovillé.

AMATO LUSITANUS (1566) Curationum medicinalium tomus primus, continens centurias quatuor, Venecia, V. Valgrisi.

AMATO LUSITANUS (1580) Curationum medicinalium centuriae duae, tertia et quarta, Lyon, G. Rovillé.

AMATO LUSITANUS (1620) Curationum medicinalium centuriae septem, Burdeos, G. Vernoy.

AMATO LUSITANUS (1628) Curationum medicinalium centuriae septem ab omni sordium suspicione expurgatae, Barcelona, Matevard.

AMATO LUSITANUS (1653) Curationum medicinalium centuria quarta, Venecia, F. Storti.

ANDREONI, L. y FORTUNA, E. (2019), «Nuovi contributi su Amato Lusitano e Ancona (1547-1555)», en M. Á. González Manjarrés (ed.), Praxi theoremata coiniungamus. Amato Lusitano y la medicina de su tiempo, Madrid, Escolar y Mayo Editores, 101-121.

ANDRADE, A. M. L. (2011), «De Antuérpia a Ferrara: o caminho de Amato Lusitano e da sua familia»,Medicina na Beira Interior. Da Pré-História ao século XXI. Cadernos de Cultura 25, 6-17.

ANDRADE, A. M. L. (2012), «Amato Lusitano em Ancona: a tragédia da familia Pires», Medicina na Beira Interior da Pré-História ao século XXI. Cadernos de Cultura 26, 20-27.

ANDRETTA, E. (2019), «La Roma di Amato Lusitano (1550-1551). Attori, luoghi, pratiche professionali e intelettuali», en M. Á. González Manjarrés (ed.), Praxi theoremata coiniungamus. Amato Lusitano y la medicina de su tiempo, Madrid, Escolar y Mayo Editores, 81-99.

ASCHERI, M. (2004), «I consilia come acta processuali», en Giovanna Nicolaj (coord.), La diplomatica dei documenti giudiziari (dai placiti agli acta – secc. XII-XV), Roma, Ministero per i beni e le attività culturali, 309-328.

AVERROES (1553) Averrois Cordubensis Colliget libri VII, apud Iuntas, Venetiis.

BERKOW, R. y FLETCHER, A. J. (Coord.) (1994) El Manual Merck de Diagnóstico y Terapéutica, Barcelona, Doyma Libros (9ª ed. española).

CALLEJA NIETO, M. (2020) Amato Lusitano, una sífilis repentina y el ars medica       (Centurias medicinales 4.69), TFM, Valladolid, Universidad de Valladolid.

CRESPO, F. (2010) Amato Lusitano, Centúrias de Curas Medicinais. Lisboa, Centro Editor Livreiro da Ordem dos Médicos.

FOSCATI, A. (2021) «An mola sine viru congressu concipi possit? The Uterine Mole in Medical and Philosophical Texts between the Middle Ages and the Early Modern Period», Ágora. Estudos Clássicos em Debate 23.1, 117-137, DOI: https://doi.org/10.34624/agora.v0i23.1.25033

FRONT, D. (1998) «The Expurgation of the Books of Amatus Lusitanus: Censorship and the Bibliography of the Individual», The Book Collector 47 (4), 520-536.

FRONT, D. (2001) «The Expurgation of Medical Books in Sixteenth-Century Spain», Bulletin of the History of Medicine 75.2, 290-296.

JORGE, R. (1908) Amato Lusitano: comentos à sua vida, obra e época, Lisboa, Instituto d e Alta Cultura.

KING, H. (2007) Midwifery, Obstetrics and the Rise of Gynaecology. The Uses of a Sixteenth-Century Compendium, Farnham, Ashgate Publishing.

KÜHN, K. G. (ed.) Claudii Galēni opera omnia, 20 vol., Leipzig, Cnobloch, 1821–1833 (repr. Hildesheim, Olms, 1964–1965).

LAÍN ENTRALGO, P. (1950) La historia clínica. Historia y teoría del relato patográfico, Madrid, CSIC.

LEMOS, M. (1904) Amato Lusitano e o seu tempo, Oporto, E. Tavares Martins.

LEMOS, M. (1907) Amato Lusitano, a sua vida e a sua obra, Oporto, E. Tavares Martins.

LITTRÉ, E. (ed.). (1839-1861), Oeuvres completes d’Hippocrate, 10 vol., Amsterdam, Adolf. M. Hakkert, 1989.

LÓPEZ FÉREZ, J. A. (2015) «El semen femenino en Galeno», Imaginarios científicos: Conocimiento, narraciones y utopías, Paula Olmos (ed. lit.) y Federica Pezzoli (ed. lit.), 41-82.

MARTÍN FERREIRA, A. I.; RECIO MUÑOZ, V. y ROSA CUBO, C. DE LA (2021) «La satiriasis femenina en Amato Lusitano (A propósito de la curatio 6.97)», Ágora. Estudos Clássicos em Debate 23.1, 169-196, DOI: https://doi.org/10.34624/agora.v0i23.1.25042

MERCURIALE, G. (1568) Hieronymi Mercurialis de morbis muliebribus <libri IV> …, apud Casparus Bauhinus, Gynaeciorum sive De mulierum aff ectibus commentarii Graecorum, Latinorum, Barbarorum …, II, Basileae per Conradum Waldkirch, p. 1-195.

MONTERO CARTELLE, E. (Dir.) (2018) Dictionarium Latinum Andrologiae, Gynecologiae et Embryologiae ab antiquitate usque ad XVI saeculum (DILAGE) / Diccionario latino de andrología, ginecología y embriología desde la Antigüedad al siglo XVI (DILAGE), Barcelona-Roma, Fedération International des Instituts d’Études Médiévales.

PÉREZ IBÁÑEZ, M. J. (2019) «Amato ante el morbo gálico», en M. Á. González Manjarrés (ed.), Praxi theoremata coiniungamus. Amato Lusitano y la medicina de su tiempo, Madrid, Escolar y Mayo Editores, 81-99.

POMATA, G. (1996) «Observatio ovvero Historia. Note su empirismo e storia in età moderna», Quaderni storici 91, 173-198, URL: http://www.jstor.org/stable/43900526

POMATA, G. (2010) «Sharing Cases: The Observationes in Early Modern Medicine», Early Science and Medicine Vol. 15, 3, 193-236, DOI: 10.1163/157338210X493932.

RECIO MUÑOZ, V. y MARTÍN FERREIRA, A. I. (8-10 de junio 2021), «Galeno en el espejo (Galeno en las centurias de Amato Lusitano)», en XIV Congreso Internacional: Textos Médicos Latinos Antiguos. Galenus Latinus: asimilación, traducción y cambio en el progreso de la medicina europea, Albacete, España [En prensa].

RICCI, A. Galēni operum omnium sectiones I-VIII, Venetiis, apud Ioannem de Farris et fratres de Rivoltella, 1541–1545.

RODRIGUES, I. T. (2005), Amato Lusitano e as perturbaçoes sexuais. Algumas contribuiçôes para uma nova perspectiva de análise das ‘Centúrias de Curas Medicinais’, Tesis doctoral, Vila Real, Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro.

RODRIGUES, I. T. y FIOLHAIS, C. (2018), «The inquisitorial censorship of Amatus Lusitanus Centuriae», Asclepio 70 (2), p.229, DOI: https://doi.org/10.3989/asclepio.2018.13

ROMERO, E. (1989) La ley en la leyenda: relatos de tema bíblico en las fuentes hebreas, Madrid, Instituto de Filología.

ROSA CUBO, C. DE LA y MARTÍN FERREIRA A. I. (2016) «La sexualidad ambigua: Un caso clínico heterodoxo en la obra de Amato Lusitano», eHumanista Conversos 4, 194-211, URL:https://www.ehumanista.ucsb.edu/sites/secure.lsit.ucsb.edu.span.d7_eh/files/sitefiles/conversos/volume4/12%20ehumconv4.rosamartin.pdf

SALOMON, M. (1901) Amatus Lusitanus Und Seine Zeit: Ein Beitrag Zur Geschichte Der Medicin Im 16 Jahrhundert, Berlín, Verlag von August Hirschwald.

THORNDIKE, L. (1959) «Consilia and more works in manuscript by Gentile da Goligno», in Medical History 3, Vol. 1, 8-19.

VENTURA, I. (2009-2010) «Theory and Practice in Amatus Lusitanus’s Curationum medicinalium Centuriae:The case of fevers», Korot 20, 139-179.

ZERBI, G. (1502) Liber anathomie corporis humani … editus per … Gabrielem de Zerbis, per … Bonetum Locatellum … expensis heredum … Octaviani Scoti…, Venetiis.

Revista

Información

Publicar en EClás