Testimonios perdidos: códices desaparecidos de un corpus anónimo latino tardío

Lost Witnesses: Missing Manuscripts of a Late Latin Anonymous corpus

Álvaro Cancela Cilleruelo

Universidad Complutense de Madrid

https://ucm.academia.edu/ÁlvaroCancela

0000-0002-9004-3279

Scopus Author ID 55911912200

Resumen

La Exhortatio poenitendi, el Lamentum poenitentiae y la Oratio pro correptione uitae son tres obras latinas tardías anónimas falsamente atribuidas, primero, a Isidoro de Sevilla y, posteriormente, a un segundo obispo visigodo: Sisberto de Toledo. Su tradición manuscrita conservada supera la treintena de testimonios, escritos entre los ss. IX y XVI. Con todo, antiguos catálogos e inventarios dan noticia de otros manuscritos medievales y humanísticos, hoy desaparecidos, que contenían una o varias de las obras. En el presente trabajo ofrecemos un estudio de tales testimonios desaparecidos. Las evidencias de las noticias existentes sobre ellos, combinadas con el conocimiento de los códices supervivientes y de sus relaciones, nos permiten ubicar buena parte de estos códices perdidos en el stemma y la historia de la tradición de estas obras, así como valorar su pérdida en lo que respecta tanto a la edición del texto como a la historia de su transmisión en el Medievo.

Palabras clave: ; ; ;

Abstract

Three late Latin anonymous works (the Exhortatio poenitendi, the Lamentum poenitentia and the Oratio pro correptione uitae) have been wrongly attributed to Isidore of Seville and, in the 20th century, to a later Visigothic bishop: Sisbert of Toledo. They are transmitted in more than thirty manuscripts, written between the 9th and 16th centuries. However, mediaeval catalogues also attest the existence of further lost manuscripts transmitting at least one of these works. This paper deals with these lost textual witnesses. Evidence provided by the extant tradition as well as by the information available about these missing manuscripts sheds light on their place in the history of this corpus and its stemma codicum; it also allows us to evaluate their loss in two respects: (a) the edition of these works, and (b) the history of their diffusion during the Middle Ages.

Keywords: ; ; ;

Referencias bibliográficas

Barker-Benfield, Br. C. (2008) (ed.) St Augustine’s Abbey, Canterbury, vol. 1, Londres, British Library in Association with the British Academy.

Becker, G. H. (1885) Catalogi bibliothecarum antiqui, Bonn, apud Max Cohen et filium.

BHL (1898-1901) Bibliotheca Hagiographica Latina Antiquae et Mediae Aetatis, 2 vols., Bruselas, Societé des Bollandistes.

Bougard, P. & Petitmengin, P. (2012) La bibliothèque de l’abbaye cistercienne de Vauluisant. Histoire et inventaires, París, CNRS.

Breul, J. Du (1601) Sancti Isidori Hispalensis episcopi opera omnia quae extant, París, apud Michaelem Sonnium.

Bruckner, A. (1938) Schreibschulen der Diözese Konstanz, St. Gallen, vol. 2, Ginebra, Roto-Sadag.

Cancela Cilleruelo, Á. (2016) «¿Una edición contaminada? El Par. BnF lat. 2876 y la editio princeps de Pseudo-Sisberto de Toledo (Isidorus Hispalensis, Opera omnia, Jacques Du Breul, París 1601)», Creneida. Anuario de literaturas hispánicas 4, 122-176.

Cancela Cilleruelo, Á. (2021) Pseudo-Sisbertus Toletanus. Opera omnia, Turnhout, Brepols.

Ciccolini, L. (2011) «Un florilège biblique mis sous le nom de Cyprien de Carthage: l’Exhortatio de paenitentia (CPL 65)», Recherches Augustiniennes et Patristiques 36, 89-138.

Dekkers, E. & Gaar, Ae. (19953) Clauis Patrum Latinorum, Steenbrugs, Brepols.

Dolbeau, Fr. (1978) «Un nouveau catalogue des manuscrits de Lobbes aux XIe et XIIe siècles. I. Présentation et édition du texte», Recherches Augustiniennes 13, 3-36.

Dolbeau, Fr. (1979) «Un nouveau catalogue des manuscrits de Lobbes aux XIe et XIIe siècles. II. Commentaire et tables», Recherches Augustiniennes 14, 191-248.

Dubuisson, B. (2020) «Production et usage de recueils factices à Saint-Maximin de Trèves: Autour de deux manuscrits hagiographiques: Gand, UGent, 307 et Berlin, SBB, Phillipps 1840», Scriptorium 74(2), 241-258.

Elfassi, J. (2001) Les Synonyma d’Isidore de Séville: édition critique et histoire du texte, tesis doctoral, París, ÉPHE.

Elfassi, J. (2009) Isidori Hispalensis episcopi Synonyma, Turnhout, Brepols.

Elfassi, J. (2011) «El corpus atribuido a Sisberto de Toledo: algunas notas sobre su difusión y sus fuentes», en J. Martínez Gázquez, Ó. de la Cruz Palma & C. Ferrero Hernández, Estudios de Latín Medieval Hispánico. Actas del V Congreso Internacional de Latín Medieval Hispánico (Barcelona, 7-10 de septiembre de 2009), Florencia, SISMEL-Edizioni del Galluzzo, 53-60.

Elfassi, J. (2012) «Chronique isidorienne II (2010-2011)», Eruditio antiqua 4, 19-63.

Geerard, M. et al. (1974-2003) Clauis Patrum Graecorum, 5 vols., Turnhout, Brepols.

Gneuss, H. & Lapidge, M. (2014) Anglo-Saxon Manuscripts: A Bibliographical Handlist of Manuscripts and Manuscript Fragments Written or Owned in England up to 1100. Toronto-Buffalo-Londres, University of Toronto Press.

Henschen, G. & van Papenbroeck, D. (1675) Acta Sanctorum Aprilis collecta, digesta, illustrata, vol. 1, Amberes, apud Michaelem Cnobarum.

Huemer, J. (1885) «Aus alten Bücherverzeichnissen (ein Beitrag zur lateinischen Literaturkunde)», Wiener Studien 7, 323-336.

Laplane, H. de (1863) L’abbaye de Clairmarais d’après ses archives, vol. 1, Saint-Omer, Fleury-Lemaire.

Lazure, G. & Dávila Pérez, A. (2000) «Un catálogo de las obras de Isidoro de Sevilla conservadas en diversas bibliotecas españolas en el siglo XVI», Excerpta philologica 10, 267-290.

Lecouteux, S. (2018) «A la recherche des livres du Bec. Première partie», Cahiers des Annales de Normandie 37, 267-277.

Lecouteux, S. (2019) «À la recherche des livres du Bec. Deuxième partie : Claude Antoine Le Marchants de Cambronne (1742-1836)», Annales de Normandie, 69(2), 3-28.

Lehmann, P. (1918) Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz, vol. 1, Múnich, C. H. Beck.

Lehmann, P. (1928) Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz, vol. 2, Múnich, C. H. Beck.

Manitius, M. (1911) Geschichte der lateinischen Literatur des Mittelalters, vol. 1, Múnich, C. H. Beck.

Martín-Iglesias, J. C. (1996) «Una revisión de la tradición textual de la Vita Desiderii de Sisebuto», Emérita 64(2), 239-248

Martín-Iglesias, J. C. (2016) Scripta medii aeui de uita Isidori Hispalensis episcopi, Turnhout, Brepols.

Migne, J.-P. (1844-1855) (ed.), Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, 221 vols., París, apud J. P. Migne editorem (Indices, ibidem, 1862-1865).

Moeller, E. (1971-2006) Corpus benedictionum pontificalium Latinarum, 5 vols. Turnhout, Brepols.

Montclos, J. de (1971) Lanfranc et Bérenger. La controverse eucharistique du XIe siècle, Lovaina, Université catholique de Louvain.

Norberg, D. (1979) L’oeuvre poétique de Paulin d’Aquilée. Édition critique avec introduction et commentaire, Estocolmo, Almqvist & Wiksell.

Nortier, G. (1957) «La bibliothèque de l’abbaye du Bec», Revue Mabillon 47, 57-83.

Nortier, G. (1966) (†) Les bibliothèques médiévales des abbayes bénédictines de Normandie, Caen, Caron et Cie.

Omont, H. A. (1888) Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques de France. Départaments, vol. 2, París, Plon.

Reeve, M. (2011) Manuscripts and methods. Essays on Editing and Transmission, Roma, Edizioni di storia e letteratura.

Staats, S. (2016) Le catalogue médiévale de l’abbaye cistercienne de Clairmarais et les manuscrits conservés. Avec le concours de C. Heid et de D. Nebbiai et une contribution de P. Stirnemann, París, CNRS Éditions-IRHT.

Strecker, K. (1923) Monumenta Germaniae Historica. Poetae Latini aeui Carolini, vol. 4(2-3), Berlín, Weidmann.

Stutzmann, D. (2012) «Sept traités de saint Ambroise et leur diffusion dans les abbayes cisterciennes de Bourgogne et Champagne», en Mélanges cisterciens 2012 offerts par l’ARCCIS au Père Placide Vernet pour son 90e anniversaire, Bégrolles-en-Mauges, Bellefontaine, 417-435.

Stutzmann, D. (2018) «La collection ambrosienne du manuscrit Paris, BnF, lat. 1913: destins cisterciens», en A.-M. Turcan-Verkerk, Th. Falmagne & D. Stutzmann (eds.) Les Cisterciens et la transmission des textes (XIIe-XVIIIe siècles), Turnhout, Brepols, 209-237.

Witte, R. (1974) Catalogus Sigeberti Gemblacensis Monachi De uiris illustribus, Berna-Frankfurt, Herbert Lang-Peter Lang.

Wooley, R. M. (1917) The Canterbury Benedictional (British Museum, Harl. Ms. 2892), Londres, Henry Bradshaw Society.

Revista

Información

Publicar en EClás